Helleketelbos

6 en nog eens zoveel charmes van een wandelbos

Helleketelbos, gelegen tussen 2°39’40” en 2°40’40” OL en 50°49’50” en 50°50’40” NB.

Het Helleketelbos, een bos van 41ha 89a 64 ca, bevindt zich op een hoogte die schommelt tussen de 40 en 60 meter boven de zeespiegel, met als coördinaten 2°39’40” - 2°40’40” oosterlengte en 50°49’50” – 50°50’40” noorderbreedte. Dit betekent dat, als je van Poperinge komt, je aan het rondpunt-met-het-Frimout-kunstwerk afdraait richting Abele: Abeelseweg, N333.  In Abele-centrum sla je rechts af, richting Watou.  Dan de 2de links: de Vuileseulestraat.

Komende echter vanuit het centrum van Watou, kies je voor Steenvoordestraat, Trappistenweg en 2de links: ook weer die Vuileseulestraat. Aan je rechterkant, een beetje verder, kun je het Helleketelbos zien liggen: een bos op een hill/heuvel nabij een keteldal.

 
Foto 1a , 1b, 1c: Helleketelbos op kaart  
Kies je nu voor de eerste straat rechts of voor de tweede rechts, telkenmale kom je op een parking bij een café/restaurant uit.  De 2de rechts leidt je wel naar een parking speciaal voor jou door de stad Poperinge aangelegd.
 

Cafés zijn in dit deel van de wereld een fenomeen dat in hoge concentraties voorkomt.
 
Helleketelbos, een veel-eenheid.  

foto 2: Luchtfoto vanuit NO

Visueel bestaat het Helleketelbos uit 2 grote delen met tussenin een weide/akker.  Het meest westelijke gedeelte echter bevat een ouder en een nieuw gedeelte.  Dit laatste werd  aangelegd in 1993 en is eigendom van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.  De oudere delen werden in de jaren ’20 van de vorige eeuw heraangeplant op de plek waar sinds mensenheugenis bos voorkomt.

 
   

Rijdend over de Vuileseulestraat valt in de weide een ‘heksenhuisje’ op. Weide en huisje zijn grotendeels ook eigendom van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.  Er is overleg rond het herstel van het huisje.  Terwijl het al vast staat dat de vroegere walgracht er rond, waarin de Bommelaarsbeek ontspringt, opnieuw uitgegraven wordt.  Verder komen er hagen en een boomgaard bij.  En ten slotte worden wandelwegen voorzien net over de gracht langs de openbare wegen.
 

foto 3: Het zogenaamde heksenhuisje is wat overblijft van een lang geleden afgebrande boerderij

  
 

Helleketelbos, een knuistje bos maar een hele ruiker verleden.

Veel langer geleden dan onze herinneringen reiken, ligt heel Vlaanderen bedekt onder een bonte jas bos.  Eén bosgebied bestaande uit vele verschillende bostypes. Je vindt hier bossen voor droge gebieden en bossen die met hun wortels in de zomp staan.  Bossen op kleiige bodem en bossen voor meer zandige grond.  Dichte, donkere, geheimzinnige bossen en bossen met een extravert karakter.  Allemaal bostypes voor hoofdzakelijk andere bomen- struiken- planten- en dierengemeenschappen, met natuurlijk wel overlappingen.

Deze verzameling – nu opgeconsumeerd - maagdelijk Vlaams oerbos wordt wel eens Oude Kolenbos genoemd.
   

Onder invloed van opeenvolgende immigraties van Germaanse stammen volgen zware ontginningen voor landbouw,huizenbouw en o.a. houtskoolproductie in de 7de, 12de en 13de eeuw.

Het huidige bos is slechts een relict van een bosgordel die tijdens de vroege middeleeuwen nog van Watou tot Beselare reikt.

Omstreeks 1600 verwerven de zusters van het Poperingse Gasthuis eigendomsrecht over de bossen en gronden in de Helhoek.  De Franse revolutie (1789) maakt hieraan een einde waarna de bossen openbaar verkocht worden.

Op de Ferrariskaart (1770) is de bosgordel nog ongeveer 1000 ha groot en sluit hij aan op de Couthof-en Sixtusbossen.

 
foto 4: Ferrariskaart, tekst; Jozef Jean François Graaf de Ferraris leidde tussen 1771 en 1778 op last van keizerin Maria Theresia en keizer Jozef II het opstellen van de zogeheten Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, aan de hand van opmetingen en waarnemingen ter plaatse  
 
De 19de eeuw luidt een nieuwe periode in van grote ontginningen.  Rond 1875 blijkt het bos nog 1 groot geheel. Maar een enorme bevolkingsexplosie en opeenvolgende jaren met aardappelplagen veroorzaken hongersnood waardoor bos omgevormd wordt tot landbouwgrond.
   

Voormalig Poperings burgemeester Berten schonk in 1905 bij testament het volledige bos aan de Weldadigheidswerken en Burgerlijke Godshuizen - het toenmalig OCMW - dat tot op vandaag de eigenaar is van het 'oude bos'.  Het beheer, het onderhoud van heel het bos - jong en oud gedeelte - is in handen van Bos & Groen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
   

Tijdens de Eerste Wereldoorlog worden nagenoeg alle naaldbomen (5743 stuks) gekapt.  Voornamelijk door de Engelsen.
Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog worden alle coniferen gerooid maar heraangeplant na de oorlog zodat de oudsten nu ongeveer 60 jaar oud zijn.
In een samenwerking tussen het OCMW en het West-Vlaamse WVT (West-Vlaamse vereniging voor Vrije  Tijd )wordt het bos vanaf 1972 openbaar toegankelijk. In de loop van de jaren evolueert economische belang van een bos naar een ecologisch en recreatief belang, hoewel de bomen ook op vandaag nog een houtwaarde hebben.
   

In 1993 wordt het meest westelijke deel (5ha) toegevoegd en opengesteld. De nieuwe aanplant is door de moeilijke kleigrond geen onverdeeld succes geworden.  Zoals op andere plekken in onze Provincie heeft deze ervaring bosplanters wel nieuwe inzichten gegeven in de materie van het aanplanten van bomen en struiken.  Open ruimten die ontstaan omdat plantgoed niet aanpakt kunnen  als dusdanig behouden en beheerd worden met onder meer jaarlijkse maaibeurt om variatie en verarming van de bodem te bewerkstelligen.
Foto 5:  Een oude knotpopulier waakt over de nieuwe aanplanting van november 1993  
Dat er geen volledige kaalkap geweest is, hebben we wellicht te danken aan de ‘slechte’ ondergrond.  De klei zit hier soms op minder dan 1 meter diepte, wat voor landbouw uiteraard niet erg lonend is.
   
   
Helleketelbos, ogen en oren open.  En diep inademen!
 
Foto 6: Infobord aan de ingang  
De stad Poperinge stippelt in 1985 een Bomenleerpad van 3,6km uit.  Dit gebeurt in samenwerking met het Vlaamse Gewest.  Op de toeristische dienst van de stad Poperinge kun u een mooi gidsboekje kopen.
   
Hoewel het om een klein en druk bezocht bos gaat, valt er toch nog heel wat te beleven.  Maar voor dieren kom je best ’s morgens vroeg of ’s avonds laat langs, als de meeste verstorende tweevoeters weer naar huis zijn en de rust teruggekeerd is.
   

Zoogdieren

Sinds begin jaren ’90 worden hier Reeën waargenomen.  Eerst als bezoekers, sinds zowat een decennium als vaste bewoners.  Verder vind je hier ook  Hazen, Konijnen,een  zeldzame Steenmarter,Vos,Wezel, Hermelijn, Bunzing en - sinds zo’n goede 2 jaar – Eekhoorns, hebben zich in het Helleketelbos gethuisvestigd.

Foto 7,1: De Ree Foto 7,2 :Wegvluchtende Reeën

Foto 8: Het Hermelijn Foto 9: Knaagspoor van de Eekhoorn
 
Foto 9b: De Vos  

Reptielen

Wat de reptielen betreft, werd hier tot voor kort de Hazelworm gevonden.

Foto 10: Een Hazelworm

  
   

Amfibieën

Amfibieën zijn beter vertegenwoordigd.  Verschillende poelen herbergen Kleine Watersalamander, Alpenwatersalamander, Vinpootsalamander en Kamsalamander, Pad, Bruine kikker en Groene kikker.
Foto 11: De Pad Foto 12: De Bruine kikker
Foto 13: De Groene kikker
   

Vogels

Er werden tot nu toe meer dan  75 soorten vogels gedetermineerd waaronder Bosuil, Ransuil, Buizerd, Sperwer, boomvalk ,Grote bonte specht, Kleine bonte specht en Groene specht, Braamsluiper, Wielewaal...enzovoort.

Verleden jaar werd er zelfs een Iberische Tjiftjaf waargenomen.  Iets heel bijzonders, naar het schijnt.
Foto 14:  Verweerde braakbal van een Ransuil Foto 15:  Grote bonte specht
Foto 16:  Kleine bonte specht Foto 17: Groene specht

Tijdens het trekseizoen, de herfstmaanden, vliegen er massa ’s zangvogeltjes, honderden Aalscholvers en ganzen, tot een dozijn Buizerden, Sperwers en Torenvalken, maar ook al eens Boomvalk, Smelleken, Bruine kiekendief en heel af en toe de Visarend en de Rode Wouw boven het bos.  Op zoek naar een lonkend warmer Zuiden.

Foto 18: Buizerd, zoals je ze meestal ziet vliegen

  
 

Flora

De laatste jaren werd er een paar keer serieus huis gehouden in Helleketelbos.  Tractors en houtoogstmachines hadden er de opdracht om alle niet-autochtone bomen te oogsten: Amerikaanse eik, Amerikaanse vogelkers...

De voertuigen moesten wel verplicht vooraf bepaalde uitsleeppistes gebruiken.

Foto 19:  Een weloverwogen kaalkap die zich gauw genoeg zal herstellen Foto 20: Zo ziet het speelbos er uit, bijna allemaal naaldbomen

De optie om alle exoten om te doen is een beheeroptie voor zowat heel Vlaanderen.

Het bosbeheer in Helleketelbos op zich wordt vnl gedaan in functie van de boeiende voorjaarsflora: Wilde hyacint, Bosanemoon, Kleine maagdenpalm, Witte klaverzuring, Muur, Speenkruid...

Foto 21: En dit is een gedeelte loofbos

  
Foto 22: Kleine maagdenpalm Foto 23: Speenkruid
Foto 24: Klaverzuring Foto 25: Bosanemoon

Hyacint
   
Wat je verder nog kunt vinden: Inlandse zomereik, Es, Esdoorn, haagbeuk, Tamme kastanje, Lork, Grove den, Douglasspar, Corsicaanse den, Vuilboom, Hazelaar, Gelderse roos, Dubbelloofvaren,Veelbloemige salamonszegel, Boswederik, Adelaarsvaren... en nog.
   
In het ‘nieuwe deel’ komen heel was besdragende doornige struiken voor, met name Sleedoorn en Meidoorn.  Met hun doornen beschermen ze broedende zangvogels tegen bijvoorbeeld sperwers of verwilderde katten die er een mals brokje in zien.  Hun vruchten worden tijdens de wintermaanden dankbaar opgepeuzeld door overwinterende vogels.

Foto 26 :Doornen,doornen, nog eens doornen en botten van de Sleedoornstruik

 Foto 27: Besdragende Meidoornhaag in de herfst
   

Helleketelbos,  sprookjesdieren en Kokkemaren (cauchemars)

Net zoals elk bos heeft ook ons Heleketelbos zijn donkere fantasieën. Zo bestaat er het verhaal van een Verdronken Kasteel.Of dat van die vermoorde soldaat van Napoleon die na zijn dood verschijnt in dondervlagen en bliksemflitsen met vuurrode mantel.  Dit, telkens er een wereldbrand zich aankondigt.

 
Foto 28: Zou dit de geest zijn van de dode soldaat van Napoleon?  

Ook vind je er kikkers die, mits ze te kussen, steevast in mooie prinsen of prinsessen veranderen. Of Bambi’s die op pijnlijke wijze hun moeder en vader verliezen. Eksters die gouden trouwringen verdonkeremanen en spechten die geheime morseboodschappen naar het iets verder gelegen Frankrijk doorseinen. Er doet ook nog een verhaal de ronde van het kleine meisje dat, tijdens een doordeweekse wandeling, achterwaarts in de beek viel en gered werd door haar moeder.
Dergelijke verhalen, daar moet je oor en oog voor hebben.
   

Helleketelbos, nodigt je uit...

Het is natuurlijk altijd leuk om ’s morgens voor dag en dauw enkele reeën op te merken.

Maar er is zoveel meer…

De familie Fazant die zich op het wandelpad tussen het hoge gras verschuilt en dan luid krijsend opvliegt.  De Groene, Zwarte en Bonte spechten die als losgebroken beeldhouwers de oude bomen te lijf gaan.  De wit, geel en paarse voorjaarsbloeier her en der verspreid.  Een hitparade vol vogelgeluiden die je kan proberen te benoemen.  Het licht dat zich door de takken, door het bladerdak worstelt.  De quasi afwezigheid van auto- en motorgeronk.
   
Kruidt dit alles met een boeiende geschiedenis en wat folklore, met zonnig mooi weer en een zanglijstermooi lentelied, arm in arm met je geliefde en je kan niet anders dan je goed te voelen op wandel in dit schortje natuur: Helleketelbos.
   
Misschien ontdek ook jij wel dat een openbaar bos in charmes en beleving niet persé moet onderdoen voor een natuurreservaat pur sang.

Foto 29: En nu: Wandelen...
Bezoek de regio:
www.watou.com www.abele.be www.sint-janterbiezen.be

Realisatie:

Bronnen:

  • Biotoopstudie Opleiding Natuurgids van G. Coudijzer.

  • Brochure ‘Welkom in het Hellketelbos’ door Min. v/d Vlaamse Gemeenschap afd. Bos en Groen.

  • De Helleketelbossen, G.Kestier voor de Heemkundige kring Poperinge.     

  • Van Werf en Cohemstraat …, G.Kestier voor de Heemkundige kring Poperinge.

  • Beheerplan Helleketelbos, P. Hubau.

  • Beheerstudie Helleketelbos, J.Vandermarliere.

  • Natuurleerpad Helleketelbos, brochure van stad Poperinge, W. Dequidt.

  • Tekst voor de nieuwe website Milieu, W. Dequidt.

  • Foto’s, Wim Parmentier,(niet allemaal in ’t Helleketelbos genomen!) met uitzondering van foto 1a, 1b, 1c gisvlaanderen, Groen specht en Boshyacint  Juan Tetaert.

  • Rudi Pattyn

        

layout : M &Y soft